Świeże i przefiltrowane powietrze w aspekcie prawidłowej techniki wentylacji pomieszczeń

13 Czerwiec 2013

Dlaczego świeże i przefiltrowane powietrze?

Odpowiedź jest prozaicznie prosta – takie właśnie powietrze jest potrzebne, aby człowiek mógł prawidłowo funkcjonować podczas pracy jak i w fazie odpoczynku. Funkcje biologiczne organizmu ludzkiego potrzebują właśnie takiego świeżego i przefiltrowanego powietrza , aby podczas jego inhalacji , czyste a nie zanieczyszczone powietrze dostawało się do płuc. Pewne wymagania naszych Instytucji (SANEPID) , co do których możemy się odnieść , jako do minimalnych warunków dostarczania świeżego powietrza na osobę lub odpowiedniej ilości tego świeżego powietrza na (1) m2 powierzchni pomieszczeń , dają pewien komfort , ale , jak wiemy – brak jest takich rozwiązań systemowych , w których mamy 100% pewność, że to świeże powietrze jest wprowadzane do pomieszczeń w odpowiedniej ilości i jakości. Stały rozwój naszej cywilizacji oraz dążenie do podnoszenia poziomu komfortu w pomieszczeniach, w których przebywamy , ustala coraz wyższe wymagania na świeże przefiltrowane powietrze. Po za tym, zwiększa się z roku na roku grupa ludzi, która będąc ofiarą rozwoju cywilizacyjnego, jest poważnie wrażliwa na działanie alergenów. Właśnie zła wentylacja pomieszczeń i nieodpowiednio filtrowana jakość powietrza jest przyczyną powstawania alergii .

Czym jest alergia ?

Substancje obojętne dla większości ludzi, u alergików powodują prawdziwą burzę reakcji chorobowych: kichanie, kaszel, łzawienie, ale także dużo poważniejsze objawy wymagające pilnej pomocy lekarskiej. Taka właśnie, niewspółmiernie silna w stosunku do przyczyny, reakcja obronna organizmu osoby uczulonej nazywana jest alergią.

Szczególnym zaś rodzajem tej choroby, objawiającym się natychmiastowym reagowaniem na kontakt z czynnikiem uczulającym (tutaj szybkość reakcji jest mierzona w sekundach lub minutach), jest alergia atopowa.

ATOPIA, to choroba o mechanizmie natychmiastowym, związana z dziedziczną skłonnością do nadmiernego wytwarzania przeciwciał rodzaju IgE, w stosunku do niektórych, powszechnie występujących antygenów. Badania kliniczne wskazują na genetyczny charakter choroby.

Ryzyko zachorowania na alergię jest większe u osób z obciążeniem rodzinnym, tzn. kiedy jedno z rodziców lub obydwoje cierpią z powodu niesprawnie działającego systemu odpornościowego. Na udział czynnika genetycznego w rozwoju alergii wskazuje także 70-cio procentowe ryzyko ujawnienia się choroby u bliźniąt jednojajowych, a mniejsze (20 – 30%) u zwykłego rodzeństwa. Jeden z „genów alergii” jest prawdopodobnie ulokowany w chromosomach płciowych, ponieważ prawdopodobieństwo wystąpienia uczulenia u dzieci jest większe w przypadku alergii matki, niż w przypadku gdy choruje ojciec – i co ciekawe częściej chorują chłopcy niż dziewczynki.

Obecnie wiadomo, że za alergię odpowiedzialnych jest wiele genów i są one rozsiane po całym genomie ludzkim. Produkty tych genów – białka – współpracują ze sobą, a efekty tej współpracy można obserwować w postaci objawów chorobowych osoby uczulonej. Trwają intensywne prace nad poznaniem pełnego obrazu „genów alergii”. Niewykluczone, że w przyszłości możliwa będzie także reperacja błędów genetycznych rzeczywistych przyczyn choroby.

Drugim w kolejności warunkiem rozwoju alergii, jest udział czynnika środowiskowego, czyli alergenu. W tej dziedzinie badania naukowe skoncentrowane są na poznaniu budowy chemicznej i sposobów działania alergenów na organizm człowieka. Zadanie to jest ogromne, ponieważ postęp technologiczny oprócz wszystkich korzyści jakie nam daje, wnosi także w nasze otoczenie mnóstwo wcześniej nie znanych substancji, które mogą okazać się alergenami. Jest to prawdopodobna przyczyna stale rosnącej liczby alergików na świecie. Jedną z ważniejszych i najczęściej notowanych chorób alergicznych jest uczulenie na roztocze kurzu domowego oraz pyłki roślin.

Syndrom chorych pomieszczeń i budynków wiąże się z podstawowym zagadnieniem braku prawidłowo działającej wentylacji doprowadzającej i filtrującej świeże powietrze. Prawie 90% swojego czasu na dobę człowiek spędza w pomieszczeniach czy to mieszkalnych ,czy to w miejscu pracy lub innych pomieszczeniach użyteczności publicznej. Z wymienionych powyżej , jedne z najważniejszych są pomieszczenia mieszkalne , gdzie przebywają najwięcej czasu wszyscy członkowie rodziny (dorośli ,dzieci ,osoby stare , osoby chore oraz zwierzęta domowe). Dlatego jest bardzo ważne, aby zrozumieć istotę i potrzebę prawidłowego doprowadzenia świeżego powietrza do pomieszczeń oraz zrozumieć zagrożenia wynikające z braku powyższego.

Do najbardziej szkodliwych, zanieczyszczających czynników w powietrzu można zaliczyć:

– zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego (skażenia przemysłowe z okolicznych zakładów, pyły, zarodniki roślin),
– zanieczyszczenia emitowane w procesie produkcji, materiałów budowlanych budynków oraz materiałów wykończeniowych zainstalowanych w danym środowisku przebywania człowieka,
– zanieczyszczenia wytwarzane podczas procesów wynikających z obecności człowieka (spalanie gazu, palenie tytoniu ,sprzątania , gotowania , prac remontowych ,etc.),
– zanieczyszczenia mikrobiologiczne ( kurz ,grzyby ,drożdżaki ,pleśnie ,bakterie ,odpady zwierzęce ,itp.).

Celem zrozumienia tych zanieczyszczeń powietrza, rozwińmy powyższe tematy bardziej szczegółowo poniżej.

Zanieczyszczenia mikrobiologiczne

Powietrze pomieszczeń mieszkalnych zawiera zanieczyszczenia mikrobiologiczne występujące w postaci bioaerozolu, czyli zawieszonych cząsteczek biologicznych. Znajdują się w nim różnorodne, pochodzące z wielu źródeł mikroorganizmy i cząsteczki substancji organicznych. Ich obecność może spowodować poważne zagrożenia dla życia. Stopień zagrożenia przebywających ludzi zależy od wieku, stanu zdrowia, trybu życia, sprawności układu immunologicznego i predyspozycji uwarunkowanych genetycznie ludzi. Głównymi czynnikami warunkującymi jakość powietrza jest działanie alergenów i endotoksyn oraz innych chorobotwórczych czynników wymienionych poniżej.

Drobnoustrojowe składniki kurzu

Kurz (pył) jest zbiorem cząstek stałych o zróżnicowanych kształtach i rozmiarach (0,001-100 μm) ,które mogą być zawieszone w powietrzu w postaci bioaerozolu, lub osadzać się na różnych powierzchniach w postaci pyłu wysedymentowanego. Kurz zawieszony w powietrzu, a zwłaszcza cząstki o rozmiarach poniżej 5 μm tworzące tzw frakcję respirabilną, mogąca potencjalnie przenikać w głąb płuc, stwarza zagrożenie zdrowotne zarówno w mieszkaniach, jak i w pomieszczeniach przemysłowych. Kurz występujący w powietrzu w pomieszczeniach mieszkalnych, określany często jako „kurz domowy”, jest w przeważającej większości pochodzenia organicznego i składa się z cząstek pochodzenia drobnoustrojowego (komórki bakterii, zarodniki i strzępki grzybów, wirusy, toksyny drobnoustrojowe), cząstek ciała i wydalin owadów (prusaków, muchówek i innych), oraz drobnych pajęczaków (roztoczy kurzu domowego z gatunków Dermatophyagoides pteronyssinus i Dermatophyagoides farinae), cząstek pochodzących z ludzi i zwierząt domowych (naskórek, włosy, sierść, wydaliny), cząstek pochodzenia roślinnego (fragmenty roślin ozdobnych, pyłki kwiatowe), drobnych fragmentów tkanin i wyposażenia mieszkań, resztek pokarmowych i innych składników cząstek nieorganicznych. Zawieszony w powietrzu (aerogenny) kurz może być przyczyną licznych chorób układu oddechowego ,skóry i spojówek , które mają najczęściej podłoże alergiczne (uczuleniowe) , lub toksyczne , a zwłaszcza imunotoksyczne ( polegające na zaburzeniu funkcji układu odpornościowego przez niektóre składniki kurzu o wysokiej aktywności biologicznej). Do najczęstszych chorób alergicznych ,które mogą być wywołane przez kurz , należą; astma oskrzelowa ( w tym specyficzna postać astmy wywoływana przez kurz domowy ) , alergiczny całoroczny nieżyt nosa , alergiczny sezonowy nieżyt nosa ( pyłkowica) ,alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych (AZPP) , alergiczne zapalenie oskrzeli , pokrzywka ,wyprysk powietrzno-pochodny ,alergiczne zapalenie spojówek. Narazenie na kurz może także prowadzić do chorób imunotoksycznych jak ; syndromu toksycznego wywołanego pyłem organicznym (Organic Dust Toxic Syndrom , ODTS) , mikotoksykoz (chorób wywoływanych przez trujące metabolity grzybów ) , bisynozy (choroby wywoływanej przez pył bawełny , gorączki nawilżaczowej. Według współczesnych poglądów , narażenie na kurz zawierające szkodliwe składniki jest jednym z przyczyn przewlekłego zapalenia oskrzeli oraz choroby okrełśanej jako „syndrom chorego budynku” ( sick house syndrom , building-related disease). U osób narażonych na kurz stwierdza się często podrażnienia błon śluzowych ( Muccous Membrane Irritation , MMI). Rzadziej natomiast kurz może być przyczyną chorób zakźnych , nowotworowych oraz pylic .(które spotyka się przeważnie w środowisku przemysłowym , w wyniku narażenia na szkodliwe czynniki nieorganiczne , takie jak krzemionka, azbest)

Roztocza, saprofity

Są to organizmy cudzożywne odżywiające się związkami organiczny- mi pochodzącymi z rozkładu martwych szczątków roślin i zwierząt niezdolne doich samodzielnego zsyntetyzowania ze związków nieorganicznych na drodze fotosyntezy lub chemosytezy. Ważne ogniwo gwarantujące ponowne włączenie pierwiastków odżywczych do obiegu materii w ekosystemie (estuenci). Roztocza występują w rodzinie gruszczykowatych ( Pirolaceae ) ,np. korzeniówka pospolita ( Montropa hypopitys ) i storczykowatych ( Orchidaceae) ,np. gnieźnik leśny ( Neottia nidus-avis) czy żłobik koralowaty (Corallrhiza trifida). Saprofity odżywiają się martwą substancją organiczną , natomiast pasożyty żyją w ścisłej zależności od żyjących organizmów.

Roztocze kurzu domowego, to niewielkie pajęczaki występujące powszechnie w kurzu pomieszczeń mieszkalnych, a szczególnie w miejscach do spania, w pościeli, meblach tapicerskich, wykładzinach, dywanach, a także w zabawkach pluszowych, którymi bawią się nasze pociechy.

roztocza - pajęczakiNajwiększe znaczenie kliniczne wśród roztoczy mają dwaj najliczniej spotykani przedstawiciele rodziny Pyroglyphidae: Dermatophagoides pteronyssinus i D. farinae. Długość ciała tych roztoczy nie przekracza 0,4 mm. W optymalnych warunkach wilgotności (70 – 80% wilgotności względnej) i temperatury (20 – 30oC), cykl rozwojowy trwa ok. 1 miesiąca i obejmuje następujące stadia rozwojowe: jajo, larwa, protonimfa, tritonimfa i formy dorosłe. Samice składają w ciągu życia od 70 do 100 jaj. W dogodnych warunkach rozwoju, np. w łóżku lub na dywanie położonym w wilgotnym i ciepłym pokoju, liczebność populacji może się szybko powiększać – w 1 g kurzu stwierdzano nieraz dziesiątki tysięcy okazów tych roztoczy.

Wszystkie aktywne stadia rozwojowe tych roztoczy są keratynofagami, tzn. odżywiają się złuszczonymi komórkami naskórka człowieka i zwierząt. Brak pożywienia nie zagraża roztoczom, ponieważ naskórek, który gubimy codziennie w dużych ilościach, może stanowić nieraz połowę objętości domowego kurzu.

Do tej pory ustalono istnienie kilkudziesięciu substancji wytwarzanych przez roztocze, które mają charakter antygenów. Najsilniejszy potencjał uczulający mają alergeny odkryte w drobinach kału roztoczy, oznakowane symbolami Der p 1, Der f 1. Są one prawdopodobnie zwykłymi enzymami trawiennymi tych stawonogów. Nieco słabszą siłę działania mają całe roztocze lub fragmenty ich ciała, odłamane szczecinki, wylinki itp. Drobiny te unosząc się wraz z kurzem (np. podczas trzepania pościeli) są wdychane – i u ludzi wrażliwych powodują natychmiastową – atopową reakcję alergiczną. Typowymi objawami alergii atopowej są: zapalenie błon śluzowych nosa (rhinitis), spojówek (conjunctivitis), wyprysk atopowy (eczema atopicum) a często także atopowa astma oskrzelowa (asthma bronchiale).

Do rodziny pajęczaków należą także Świerzbowce z rodzajów Psorroptes ,Chorloptes ,Sarcoptes ,Cytodites,Notoedres. Długość tych pajęczaków od 01,-0,8 mm. Zywią się naskórkiem skóry lub płynami ustrojowymi.Większośc świerzbowców wystęuje kosmopolitycznie ,niektóre gatunki związane są z okrełśonymi zwierzętami domowymi ,często jednak przenoszą się na innych żywicie lub na człowieka. Świerzbowce pasożytujące w skórze lub naskórku wywołują schorzenia zwane ogólnie świerzbem , stanem za[palnym skóry ,wypadaniem sierści ,nadżerkami,strupami itp.Świerzb uznany został w latach 90 w Polsce za chorobę społeczną . gatunek Sarcoptes scabiei występuje w licznych odmianach np.; Scarcoptes scabiei varcaris – świerzbowiec drążacy psi. Inne gatunki to m.in. świerzbowiec pęcinowy (Chorioptes bovis) atakujący przeżuwacze ,konie,króliki ,świerzbowiec drążacy koci (Notoedres cati) pasożytujący na kotach ,koniach ,psach i ludziach. Są też gatunki świerzbowca pasożytujące wewnątrz ciała żywiciela ,m.in. świerzbowiec płucny (Cytodites nudus) ,występujący u ptaków kurowatych w płucach ,oskrzelach i w workach powietrznych. Wywoływać on może stany zapalne dróg oddechowych ptaków ,a nawet przypadki śmiertelne.

Odchody i wydzieliny oraz fragmenty tkanek ssaków, ptaków i insektów

Domowe zwierzęta a dokładnie ich sierść, złuszczony naskórek, ptasie pióra, ślina, wysuszone odchody, wydzieliny czy jad mogą być przyczyną alergii. Niektóre osoby reagują na obicia starych mebli, do których użyto końskiego włosa, lisich czapek i futer ze zwierząt , czy włóczkę produkowaną z sierści kóz i królików . Alergeny zwierzęce mogą unosić się w powietrzu lub przylegać do ubrań, mebli, dywanów i zasłon i stają się elementem kurzu. Np. alergeny kota są lotne i lepkie. Do szczególnych przypadków należy alergia na rozwielitki zawarte w pokarmie dla rybek akwariowych. W przypadku owadów i pajęczaków alergenem mogą być ich części ciała i ich odpady.

Pyłki roślinne

Pyłki są delikatnym pyłem , wytwarzanym przez drzewa ,krzewy ,trawy ,kwiaty i inne rośliny . Pyłek ten może się przenosić nawet na duże odległości (do 300km) i jest roznoszony przez wiatr. Pyłki roślin owadopylnych ( np. chryzantem ,stokrotek ,begonii) wywołują alergie u osób ,które z nimi się stykają. Pyłki wiatropylne uwalniają do otoczenia ogromne ilości pyłku , który wraz z powietrzem atmosferycznym jest wprowadzany do pomieszczenia . Do najczęstrzych pyłków należą ; Leszczyna (Corylus) ,Olsza.olcha (Alnus), Cis (Taxus) ,Wierzba biała ,wierzba pospolita , wierzbina (Salix alba) ,jesion (Fraxinus) ,Topola (Populus) ,Brzoza (Betula) , Dab (Quercus) , Trawy ,plewowce (Graminae) ,Żyto zwyczajne (Secale cereale) ,baka lancetowata( Plantaga lanceolata)Pokrzywka (Urtica) ,Komosa (Chenopodium) , Szcawa zwyczajny , łąkowy (Runex acetosa), Bylica (Artemisia) , Nawłoć pospolita (Solidago virga aurea)

Pyłki są jednym z najczęstszych przyczyn alergii i wywołują ;

– kichanie – katar – swędzenie oczu i nosa
– bóle głowy
– bóle stawów
– astmę
– atopowe zapalenie skóry.

Grzyby, drożdżaki i pleśnie

Grzyby pasożytnicze atakują przede wszystkim rośliny ,powodując liczne choroby roślin . Ich ofiarami są także zwierzęta i ludzie, u których powodują liczne schorzenia: grzybice skóry, włosów i paznokci a także narządów wewnętrznych, powodowane przez drożdże, kropilaki i inne. Najczęściej spotykanymi grzybicami są; promiennica, histoplazmoza, kropidlakowica, kokcykdiodomikoza, sporotrychoza, kandydoza (szczególnie częsta u chorych na AIDS) oraz kryptokoza. . Największe zagrożenia stanowią zarodniki i strzępki grzybni i pleśni (głównie z rodziny Aspergillus i Penicillium), rozwijających się na wilgotnych ścianach budynków, składowanych surowcach roślinnych i zwierzęcych oraz butwiejących szczątkach organicznych. Mogą one być przyczyna chorób alergicznych (astmy, AZPP) i grzybicy płuc (apergilozy). Niektóre gatunki pleśni z tej grupy zwane mikrosynami o działaniu toksycznym, teratogennym, mutagennym i rakotwórczym; lotne meatbolity niskocząsteczkowe; glukany ściany komórkowej o działaniu immunotoksycznym. Niektóre grzyby pleśniowe rozwijające się w roślinach (głównie z rodzajów Alternaria i Cladosporium) wytwarzają w sezonie letnim duże ilości zarodników, które mogą dostać się przez otwarte okna do pomieszczeń i po wdychaniu wraz z kurzem wywoływać u mieszkańców choroby alergiczne takie jak; alergiczny nieżyt nosa, astma i zapalenie spojówek (5). O skali zagrożenia częściowe pojęcie może dać informacja ,że znanych jest ok. 100.000 gatunków grzybów, z których w różnych opracowaniach wymienia się od kilku do ponad 100 gatunków uważanych jako szczególnie niebezpieczne. Dodatkowo jeden gatunek grzybów może wytwarzać kilka różnych toksyn, a różne gatunki mogą wytwarzać identyczne toksyny. Utrudnia to identyfikację grzybów rosnących także w kanałach wentylacyjnych i urządzeniach na podstawie tylko analizy toksyn obecnych w powietrzu.

Pleśnie są mikroskopijnymi organizmami z rodziny grzybów występują wszechobecne w naszym środowisku w miejscach zawilgoconych i mających podłoże do ich rozwoju jak: kuchnie ,śmietniki ,łazienki, drewno, papier , książki, doniczkach i innych miejscach spełniające warunki ich rozwoju.

Bakterie i promieniowce

Wśród drobnoustrojów (mikroorganizmów ), które najczęściej związane są z cząstkami bioaerozolu występują następujące czynniki:

Bakterie Gram-ujemne , które mają szczególne znaczenie jako swoista przyczyna chorób wywoływanych przez kontakt z kurzem. Są to nie wielkie ( przeciętnie 1-3 nm) pałeczkowate bakterie ,barwiące się na różowo metodą Grama ,różnicującą bakterie na dwie duże grupy. Występujące pospolicie w kurzu pałeczki Gram-ujemne pochodzenia roślinnego i zwierzęcego mogą być przyczyna chorób alergicznych (astma ,AZPP) , a także wytwarzają endotoksynę ,która może wywoływać choroby o podłożu immunotoksycznym, takie jak ODTS , bisynoza lub gorączka nawilżaczowa. Szczególne znaczenie chorobotwórcze ma pałeczka Pantoea agglomerans (synonim; Erwinia herbicola) ,występująca pospolicie na powierzchni wielu roślin i w aerogennym kurzu pochodzenia roślinnego. Źródłem znajdujących się w kurzu chorobotwórczych alergenów i endotoksynozy, mogą być również inne pałeczki Gram-ujemne ,w zwłaszcza Acinetobacter calcoaceticus, Alcaligenes feacalis, Rahnella aquatilis ,Klebisiella oxytoca, Enterobacter spp. I Pseudomonas spp. W pewnych okolicznościach ,do kurzu mogę przeniknąć niektóre gatunki bakterii Gram-ujemnych wywołujących choroby zakaźne; Klebsiella pneumoniae, Francisella tulensis wywołująca tulemnię, Yersinia pseudotubeculosis wywołująca rodencję, a także pałeczki z rodzaju Salmonella będące przyczyna salmonelozy.

Endotoksyny bakteryjne są to biologinie aktywne wielocząstkowe lipopolisacharydy (LPS), wystepujące w najczęściej zewnętrznej warstwie ściany komórkowej bakterii Gram-ujemnych. Uwalniają się łatwo do środowiska zewnętrzengo poprzez fragmentację ściany komórkowej,która uwypukła się i odłącza w postaci sferycznych cząstek (microvesicles) mierzących średnio 30-50nm. W pyłach organicznych endotoksynywysepuja głównie w tej postaci,skupiając się w najdrobniejszej części frakcji respirabilnej o średnicy ziaren poniżej 0,1 μm. Fakt ten zwiększa rysyko ekspozycji na endotoksyny,a dalszym czynnikiem potęgującycm to ryzyko jest termostabilność tych substancji, które mogą występować w pyle w dużych ilościach po śmierci i wyschnięciu wytwarzających bakterii. Stężenie endotoksyn bakteryjnych w kurzu organicznym jest zwykle wysokie i zawiera się w przedziale 100,0-1 000 000,0 μg/gram). Endotoksyny wdychiwane przez człowieka wraz z kurzem aktywują nieswoiście makrofagi płucne ,które wydzielają liczne substancje o silnym działaniu biologicznym, określane jako mediatory reakcji zapalnej (cytokiny, aktywne biologicznie lipidy, enzymy, koagulogeny, meatabolity tlenowe). Powodują one odczyn zapalny w płucach, gorączkę, zaburzenia w wymianie gazów i skurcz oskrzeli. Objawe te obserwuje się w przebiegu syndromu toksycznego wywołanego pyłem organicznym (ODTS) i innych chorób o podłożu immunotoksycznym wywoływanych przez kontakt z kurzem. Stwierdzono również, że endotoksyny wdychiwane wraz z kurzem domowym mogą zaostrzać przebieg astmy oskrzelowej (5 ).

Bakterie Gram-dodatnie stanowią zwykle w kurzu najliczniejszą grupę mikroorganizmów. Jest to duża grupa bakterii o bardzo zróżnicowanych kształtach (kulisty, owalny, laseczkowaty, maczugowaty) i rozmiarach przeciętnie 1-10 μm. Chociaż występujące stale lub sporadycznie w kurzu bakteria Gram-dodatnie przedstawiają na ogół mniejsze zagrożenie zdrowotne w porównaniu z uprzednio omówionym bakteriami Gram-ujemnymi, to niektóre z nich są znanymi czynnikami chorobotwórczymi. I tak, gronkowce ( Staphylococcus aurenus) i paciorkowce (Streptococcus pyogenes, Streptococcus pneumoniae) mogą być przyczyną zakażeń ropnych, anginy i zapalenia płuc. Maczugowce Corynbacterium diphteriae wywołują błonicę, prątki Mycobacterium tuberculosis i Mecobacterium bovis – gruźlicę, a laseczki Bacillus anthacis – wąglika. Niektóre z bakterii Gram-dodatnich (Bacillus subtilis, Arthrobacter globifomis) wykazują właściwości alergizujące i mogą być przyczyna AZPP. Ponadto, syntetyzowany w ścianie komórkowej bakterii Gram-dodatnich peptydoglikan może przenikać do kurzu i wywoływać reakcje immunotoksyczne u narażonych osób. (5).

Termofilne promieniowce są nitkowatymi, zarodnikami bakterii, które rozwijają się w wysokiej temperaturze, np. w wilgotnych surowcach w których następuje proces samozagrzewania do temperatury 55-70 C, w kompoście, lub zanieczyszczonych urządzeniach klimatyzacyjnych. Liczne gatunki mikroorganizmów z tej grupy (Saccharopolyspora rectivirgula, Thermoactinomyces vulgaris, Thermoactinomyces thalpophilus, Saccharomonospora viridis ,Thermoonospora fuscal) są znaną przyczyną alergicznego zapalenia pęcherzyków płucnych (AZPP)(5)

Wirusy

Także nowe materiały i technologie używane w przemyśle budowlanym doprowadziły do obniżenia jakości świeżego powietrza praktycznie z trzech powodów:

– Materiały budowlane używane w nowych technologiach często emitują pyły własne ,substancje chemiczne i toksyczne poza dopuszczalnym poziomem, a tym samym, są ośrodkiem skażenia powietrza wdychanego przez człowieka. Przeprowadzone badania (1) na zawartość formaldehydu w mieszkaniach użytkowników skarżących się jakość powietrza, wykazywały stężenia tej substancji w zakresie od 50 do 1225 ug/m3 ,czyli 25-krotne przekroczenie stężenia dopuszczalnego. Formaldehyd jest substancją powodującą ból głowy, podrażnienie błon śluzowych oczu i dróg oddechowych. Wyższe stężenia formaldehydu mogą powodować obrzęk płuc a także astmę na tle uczuleniowym i zmiany na skórze. Dalsze badania wskazują na działania kancerogenne formaldehydu. Meble bywają częstym źródłem znacznych emisji formaldehydu. Badanie wskazują ,że materiały budowlane jak: farby i emalie ,lakiery, wykładziny ścienne i podłogowe ,płyty styropianowe, tapety i różnego rodzaju kleje są głównym źródłem różnych substancji emitowanych do pomieszczeń ,gdzie przebywają ludzie. Poniżej przedstawiamy listę emitowanych substancji przez niektóre materiały budowlane (1);

– Zidentyfikowane substancje:
Farby i emalie – pentan, metylocykloheksan heptan oktan nonan, dekan undekan, etylobenzen metyloceptylobenzen toluen, o,m,p,-ksylen pinen karen metylo propanol, aceton, metylobutanon octan metylu octan dimetylu, octan butylu
Lakiery – heptan, oktan, tetrametylooktan nonan dekan undekan, dimetyloheptan trimetyloheptan etylo-cykloheksan, etylobenzen toluen, o.m.p. ksylen, propylobenzen metyloetylobenzen trimetyloben zen, etanol izopropanol, butanol aceton, izobutylekton 2 butanon octan butylu propionian butylu ,metakrylan metylu
Wykładziny na podłogi i ściany – dimetyloheptan, pentametyloheptan, dimetylononan, trimetylodekan, etylobenzen toluen, izopropanol, butanol, fenol, glikol, propylenowy, cykloheksanon, octan etylu, octan butylu
Płyty styropianowe – pentan, metylobutan, toluen etylobenzen, styren, 1-penten, 2-butanon octan etylu
Tapety – toluen, aceton 2 butanon
Kleje – metylopentan, dimetylopentan heksan, metylo heksan, metyloetyloheksan, heptan, cykloheksan, metylocykloheksan, pinen karen. Limonen, kamfen, benzen, toluen, trimetylobenzen, aceton, 2 butanon, etanol fenoksyltanol octan metylu, octan etylu, octan winylu ftalan dibutylu

– Brak odpowiedniej mechanicznej wentylacji ze skuteczną filtracją powietrza .Szczelna stolarka budowlana z niewielkim stopniem infiltracji świeżego powietrza , całkiem i skutecznie zablokowała dopływ świeżego powietrza , eliminując skuteczność wentylacji grawitacyjnej , w którą jest wyposażone prawie w 99% budynków mieszkalnych. Autorzy (6) w swoim opracowaniu przedstawili ,że w ilość wymian w pomieszczeniach mieszkalnych ,wyposażonych w szczelną stolarkę budowlaną (0,33 m3/hm) może być nawet poniżej 1 wymiany na dobę , co udowadnia chorobotwórczy aspekt braku prawidłowej wentylacji i świeżego powietrza. Pomijając wentylację w obiektach użyteczności publicznej ,szczególnie ważna jest wentylacja w łazienkach i kuchni ,w miejscach gdzie występują piecyki lub kuchnie gazowe, ponieważ w procesie spalania gazu oprócz znanej liczby różnych substancji organicznych tworzą się bardzo szkodliwe gazy, takie jak; tlenek węgla i tlenki azotu.(1). Tlenek węgla CO- jest gazem bezbarwnym ,nieco lżejszym od powietrza, bez smaku i zapachu. CO nawet w stężeniach niebezpiecznych dla człowieka nie jest wyczuwalny ani nie drażni błon śluzowych. Charakterystyczną cechą CO jest jego powinowactwo do hemoglobiny krwi, w wyniku czego powstaje karboksyhemoglobina a więc utrudniony jest transport tlenu we krwi do komórek. Tlenek węgla CO blokuje także niektóre układy enzymatyczne w ustroju i powoduje zaburzenia w układzie nerwowym, często następstwem może być zwolnienie reakcji psychicznych i osłabienie spostrzegawczości. Dwutlenek azotu – NO2 działa głownie na układ oddechowy. W zależności od wielkości stężeń i czasu trwania ekspozycji, NO2 może spowodować zmiany w w czystości płuc, zmiany morfologiczne, osłabienie mechanizmu obronnego organizmu , obrzęk , a przy wysokich stężeniach- śmierć. Dla przytoczenia poziom stężenia NO2 na wysokości palnika gazowego jest około 2000ug/m3 , w pomieszczeniu piecyków gazowych (łazienki) 700-940 ug/m3. Dla porównania , ludzie palący papierosy narażeni są na ekspozycję tlenków azotu od 160-500 ug/m3 z jednego wypalonego papierosa. Jak należy wywnioskować jakość wentylacji tych pomieszczeń ma niebagatelny wpływ na stopień zagrożenia zdrowia.(1)

– Wadliwa instalacja wentylacji lub jej brak ,zła jakościowa filtracja powietrza zewnętrznego (świeżego) lub zbyt duża recyrkulacja zużytego powietrza ( obiegi zamknięte ) jak i otwarte okna (nie filtrowana infiltracja zewnętrznego powietrza), powodują dodatkową kumulację lotnych zanieczyszczeń z powietrza atmosferycznego ,które dodatkowo zwiększają stopień zagrożenia zanieczyszczeniami (pyły, organiczne substancje lotne (mVOC) oraz mikroorganizmów i ich zarodników) w pomieszczeniach gdzie przebywają ludzie.

WNIOSKI

Temat zanieczyszczeń powietrza w pomieszczeniach oraz powietrza świeżego w środowisku projektantów ,inwestorów i użytkowników instalacji wentylacji i klimatyzacji oraz agencji rządowych ,co do których jest obowiązek nadzoru i wymagań techniki jakości powietrza ,jest mało znany. Zrozumienie istoty zagrożeń wynikających ze złej jakości powietrza jakie jest wdychane przez ludzi w pomieszczeniach mieszkalnych jak i w pracy oraz innych pomieszczeń użyteczności publicznej jest najważniejszym przesłaniem i zadaniem dla grupy osób i agencji rządowych ,aby te zagadnienia społeczne ( kryterium zdrowotne) były rozwiązane w prawidłowy i skuteczny dla zdrowia ludzkiego sposób.

Powyższe tematy zagrożenia zanieczyszczeniami w powietrzu świeżym jak i w pomieszczeniach, można rozwiązać w następujący sposób:

1. Zainstalować prawidłowo funkcjonującą wentylację mechaniczną , która w sposób efektywny usunie zanieczyszczenia w pomieszczeniu. W przypadku budynków mieszkalnych zdecydowanie zamienić wentylacje grawitacyjną na wentylację mechaniczną nawiewno -wywiewną. Ten warunek (połowicznie) już się znalazł się w nowym Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury (7) z dnia 12 kwietnia 2002 roku.(Dz.U. Nr. 75 ,poz. 690) rozdział 6 – wentylacja § 155 p.3 (wraz z załącznikiem pkt. 2.3.2 ) –„ W przypadku zastosowania w pomieszczeniach okien ,drzwi balkonowych i innych zamknięć otworów zewnętrznych o dużej szczelności , uniemożliwiającej infiltracje powietrza zewnętrznego w ilości niezbędnej do potrzeb wentylacyjnych , należy przewidzieć nawiewną wentylację mechaniczną …” Oczywiście już zapomniano o wentylacji wywiewnej. Jakkolwiek, to nowe rozwiązanie techniczne , będzie się wiązało ze wzrostem kosztów budowy takich instalacji nawiewno-wywiewnych, ale taka właśnie jest potrzeba kryterium zdrowotnego . Nawiew świeżego powietrza dla tych pomieszczeń także musi być prawidłowo filtrowany celem eliminacji zanieczyszczeń z zewnątrz. Powrót instalacji powracającego powietrza natomiast , realizowałby zadanie usuwania wszelkich powstałych zanieczyszczeń w pomieszczeniach (otwarcie okien i przewiew pomieszczeń , niestety nie wystarczą ze względu na okresowy charakter tej czynności) . Inne budynki natury przemysłowej i użyteczności publicznej z samej swojej natury taką wentylację nawiewno-wywiewną muszą mieć zainstalowana i sprawnie działającą. Tutaj także należy nadmienić uwagę, że operatorzy budynków posiadających już działającą wentylację lub klimatyzację , nie przywiązują dostatecznej uwagi do jej częstej konserwacji dotyczącej czyszczenia i wymiany filtrów. Częsta i okresowa wymiana filtrów, jest podstawowym warunkiem zmniejszenia stężenia zanieczyszczeń w powietrzu oraz ich odpowiednia jakość filtracji , na co konserwatorzy systemów wentylacyjnych nie zwracają dostatecznej uwagi.Ostatnio pokazuje się dosyć dużo artykułów dotyczących stanu zanieczyszczeń kanałów wentylacyjnych (3 ) oraz sposobu ich czyszczenia. Problem zgoła jest gdzie indziej. Obecne stosowana technika łączenia kanałów wentylacyjnych w Polsce jest z lat 60-tych (łączenie na ramki) . Dolna stopka części ramki zainstalowana jest we wewnętrznej stronie kanału wentylacyjnego , co jest kieszenią i miejscem gromadzenia się wszelkich zanieczyszczeń jakie są w powietrzu ( patrz rysunek poniżej ). Zgromadzone pyły i inne zanieczyszczenia wraz ze wzrostem temperatury i wilgotności powietrza w kanale wentylacyjnym ,są znakomitym miejscem na rozwój bakterii ,grzybów i pleśni co potem może spowodować tzw. „syndrom chorych budynków” BSD (Building Syndrom Disease).przekrój ramkiPrzekrój (ramki pokazanej obok na rysunku) profila kanału wentylacyjnego wyraźnie wskazuje na jej dolny element ramki ,który znajduje się wewnątrz kanału wentylacyjnego (kanał jest mocowany pomiędzy dolną podstawę ramki a jej górną częścią ) . Rysunek pokazuje przykładową ramkę typu Nexus 25 . Na rynku Polskim jest kilkanaście typów używanych ramek ,ale zasadniczo ich konstrukcja jest podobna co do charakteru parametru kształtu. Stosowany kształt tych ramek jest głównym winowajcą gromadzenia się zanieczyszczeń w kanałach wentylacyjnych (w ich miejscu łączenia się pomiędzy kanałami) a co za tym idzie, nawiewanych zanieczyszczeń z kanału do pomieszczeń , zwiększając stopień zanieczyszczenia biologicznego powietrza.Zdecydowana większość projektantów instalacji wentylacji, inspektorów nadzoru wykonywanych instalacji wentylacyjnych, inwestorów oraz Instytucji nadzorujących inwestycje pod względem sanitarno-epidemiologicznym (SANEPID) nie zdaje sobie sprawę , że wszystkie inne kraje o dużym postępie rozwoju technologicznego już 10 lat temu odstąpiły od takiej techniki łączenia kanałów ,ponieważ problem zanieczyszczonych kanałów nie dał się rozwiązać w sposób dostatecznie łatwy. Obecnie montowanych (według powyższej techniki łączenia ) kanałów wentylacyjnych i ich akcesorii (przepustnice ,tłumiki ,itp.) – nie da się wyczyścić w sposób dokładny i satysfakcjonujący do standardów czystości powietrza.Nowoczesna technika łączenia kanałów wentylacyjnych i ich akcesorii (tłumiki ,przepustnice ,filtry ,itp.) polega na technice wywijania końcówki kanału wentylacyjnego w ten sposób aby uzyskać kołnierz do łączenia kanałów i akcesorii na zewnątrz kanału i pozostawić wewnętrzną część kanału gładką , co nie pozwala w miejscu łączenia się kanałów wentylacyjnych na gromadzenie się jakichkolwiek zanieczyszczeń. Patrz rysunek poniżej )łączenie kanałówNowoczesny system łączenia kanałów wentylacyjnych ,według techniki TDC ,TDF (Transverse Duct Connection, Transverse Duct Flange) lub podobnych , pokazany na powyższym rysunku (po lewej stronie rysunku ), pokazuje jak połączenie i kołnierz jest wykonane z tego samego jednorodnego kawałka blachy, bez zadr, szczelin i jakichkolwiek miejsc gdzie zanieczyszczenia w powietrzu (pył ,kurz i inne) mogą się zbierać , działając na szkodę systemu wentylacyjnego i użytkowników pomieszczeń. Prawa strona rysunku pokazuje istotne różnice techniczne .Jak widać, obecnie stosowane ramki do kanałów poprzez swoją konstrukcję wewnętrznego profila, mają miejsce na gromadzenie się wszelkiego rodzaju zanieczyszczeń, wilgoci, siedliska bakterii, grzybów i pajęczaków. Profile typu TDC ,są otwarte i takich miejsc nie posiadają . Są higienicznie czyste . Profil TDC posiada w Polsce atest higieniczny , o które tak postuluje autor (1). Jeśli inwestor , projektant wentylacji i SANEPID , podczas uzgadniania projektu wentylacji – postawiłby taki warunek; wykonywania kanałów wentylacyjnych w technice TDC – nie mielibyśmy syndromu „chorych budynków” oraz nie stwarzalibyśmy zagrożenia w instalacjach wentylacyjnych. Problem znikłby, tak jak znikł w zasadzie w innych krajach używających tej technologii łączenia kanałów i akcesorii (UK, USA, Japonia i inne). Niestety, brak wiedzy i zrozumienia tak istotnej przyczyny powstawania zanieczyszczeń w kanałach wentylacyjnych jak stosowanie ramki do łączenia kanałów i sposobu ich rozwiązania poprzez eliminację ramki i zastosowanie gładkich połączeń typu TDC ,TDF lub innych , jest głównym powodem powyższej sytuacji powstawania zanieczyszczeń w technice wentylacji budynków.

2. Zainstalować odpowiednio skuteczne filtry klasy C,Q,R,S , które filtrowałyby zewnętrzne jak i wewnętrzne (recyrkulacja) powietrze do wymaganych standardów jakościowych. filtry klasy CQRS Rysunek powyżej reprezentuje typowy system wentylacji nawiewno-wywiewnej z recyrkulacją powietrza powrotnego. W komorze mieszania świeże powietrze jest filtrowane przez standartowy filtr FSP a powietrze powrotne jest filtrowane poprzez filtr FWP . Oba filtry w praktyce są filtrami zgrubnymi (klasa A1,B1). Gdyby do tych filtrów został dołożony moduł Filtra Super Dokładnego FSD (klasy Q,R,S) – otrzymalibyśmy spełnienie warunku filtrowania wszystkich zanieczyszczeń w powietrzu z zewnątrz oraz recyrkulacyjnego .Dodatkową opcją może być instalacja takiego filtra FSD (Klasy Q,R,S) w centrali wentylacyjnej (Patrz postulat do Ministra Infrastruktury).Jaki ma być ten filtr FSD super dokładny o klasie dokładności filtrowania C,Q,R,S?. Zdecydowanie filtr elektrostatyczny .Filtry takie są proste w obsłudze i konserwacji. Generalnie nie zajmują dużo miejsca więc jest łatwość instalacji i konserwacji. Skuteczność takich filtrów dochodzi do 99-100% i spełniałyby one zdrowotne wymagania co do jakości powietrza w obiegu wentylacyjnym budynku. W tabeli poniżej zgodnie z normą (8) ustalono klasy jakości filtrów obowiązujące w naszej technice wentylacji. Jak widać w tabeli tylko klasy C,Q,R,S są odpowiednimi klasami, co do których można powiedzieć ,że utrzymają odpowiednie standardy jakości powietrza dla wentylacji pomieszczeń. Przedział , który by satysfakcjonował użytkowników pomieszczeń mieści się pomiędzy 95-99 % czystości powietrza.

KLASY JAKOŚCI FILTRÓW

Rodzaje filtrów Symbol klasy Wartość skuteczności filtracji wyznaczonej metodą grawimetryczną, % Wartości skuteczności filtracji wyznaczanej metodą mgły oleju parafinowego.

% początkowa skuteczność filtracji

ηo

średnia skuteczność filtracji

ηs

średnia skuteczność filtracjiη

ps

minimalna skuteczność filtracji

ηp min

Filtry wstępne A1 >50 >70 – „ A2 >65 >80 –

Filtry dokładne B1 >70 >85 – – B2 >75 >90 – –

Filtry bardzo dokładne C >85 >95 – – Q – – >85 –

Filtry aerozoli koloidalnych R – – >98 – S – – > 99.97 >99.92

Poniżej przedstawiono zgodnie z norma (8) przykłady zastosowań filtrów powietrza w poszczególnych klasach jakości powietrza filtrowanego.

Gdzie;

Klasa A1,A2

– w instalacjach wentylacji i klimatyzacji w przypadkach jednostopniowego oczyszczania powietrza
– w instalacjach wentylacji i klimatyzacji wymagających wielostopniowego oczyszczania jako filtr wstępny

Klasa B1,B2

– w instalacjach wentylacji i klimatyzacji pomieszczeń o przeciętnych wymaganiach czystości powietrza (np hotele, restauracje, domy towarowe, sale koncertowe, teatry, kina. centrale telefoniczne) jako ostatni stopień filtracji
– w instalacjach wentylacji i klimatyzacji pomieszczeń o wysokich wymaganiach czystości powietrza jako filtr wstępny przed filtrami o wyższej skuteczności filtracji

Klasa C

– w instalacjach wentylacji i klimatyzacji pomieszczeń o wysokich wymaganiach czystości powietrza (np szpitale, apteki, pomieszczenia produkcyjne przemysłu spożywczego, włókien sztucznych. kabiny lakiernicze i suszarnie, pomieszczenia maszyn matematycznych, pomieszczenia czyste klasy M7. M6.51), jako ostatni stopień filtracji

– w instalacjach wentylacji i klimatyzacji pomieszczeń o wysokich wymaganiach czystości powietrza przed filtrami aerozoli koloidalnych

Klasa Q

– w instalacjach wentylacji i klimatyzacji pomieszczeń czystych klasy M6, M5.51) (np pomieszczenia maszyn matematycznych, pomieszczenia produkcyjne elektroniki, optyki, mechaniki precyzyjnej przemysłu fermentacyjnego, produkcji filmów, sterylne sale operacyjne) jako ostatni stopień filtracji

Klasa R

– w instalacji wentylacji i klimatyzacji pomieszczeń czystych klasy M5. M4.51) (np produkcja leków i surowic, hodowla grzybni, produkcja taśm filmowych i magnetycznych, pomieszczenia produkcyjne mikroelektroniki, siłownie jądrowe) jako ostatni stopień filtracji

Klasa S

– w instalacjach wentylacji i klimatyzacji pomieszczeń czystych klasy M4. M3.51) (np wysokosterylne stanowiska i kabiny operacyjne) jako ostatni stopień filtracji

– w instalacjach wentylacji wywiewnej z siłowni jądrowych, laboratoriów izotopowych, pomieszczeń radioaktywnych i toksycznych, oddziałów zakaźnych i stacji dezynfekcyjnych

KLASY CZYSTOŚCI POMIESZCZEŃ WG FEDERAL STANDARD 209 E

Nazwy klasy Dopuszczalna liczba cząstek w 1 m3 powietrza równych i większych od wymiaru granicznego

Sl anglo-ameryk. 0.1μm 0.2 μm 0.3 μm 0.5 μm 5 μm
M 1 350 75.7 30.9 10 – M 1.5 1 1240 265 106 35.3 –
M2 3500 757 309 100 – M 2,5 10 12400 2650 1060 353 –
M3 35000 7570 3090 1000 – M 3.5 100 – 26500 10600 3530 –
M4 – 75700 30900 10000 – M 4,5 1000 – – – 35300 247
M5 – – – 100000 618 M 5.5 10000 – – – 353000 2470
M6 – – – 1000000 6180 M 6,5 100000 – – – 3530000 24700
M7 – – – 10000000 61800

Celem zobrazowania powyższej tabeli, poniżej przedstawiono zakresy wielkości różnych cząsteczek w powietrzu i ich rozmiar

Prawie główna większość (50%) zanieczyszczeń mieści się w granicach poniżej 0.1μm dlatego tak ważnym aspektem w klasyfikacji i ustaleniu jakości powietrza jest ustalenie przez odpowiednie Rozporządzenie Ministra Infrastruktury do jakiej granicy zanieczyszczeń powinno być filtrowane powietrze w pomieszczeniach mieszkalnych i innych pomieszczeń użyteczności publicznej ,ponieważ przykładowe zastosowanie klasyfikacji filtrów w normie (8) jest za mało precyzyjne i pozostawia za dużo swobody do dostawców central wentylacyjnych i projektantów ,którzy nie są na ogół za bardzo wymagający nie będąc świadom zagrożeń zdrowotnych. In mniejsze cząsteczki będą wyłapywane, tym droższa będzie instalacja .

Norma filtrów powietrza (8) także pozwala w tabeli porównawczej umieszczonej poniżej określić kompatybilność filtrów pomiędzy różnymi krajami i porównać ich klasy w stosunku do polskich norm. Patrz poniżej tabela.

PORÓWNANIE KLAS JAKOŚCI FILTRÓW Z KLASYFIKACJAMI ZAGRANICZNYMI

Kraj Polska NIEMCY USA

Podstawa klasyfikacji PN-B-76003:1996 DIN24184 DIN 24185 ANSI/ASHRAE St.52.1.1992 Mil.St.282 EUROVENT 4/5 EN 779:1993

Filtry wstępne A1 EUI 1 EU1 G1 A2

Filtry dokładne B1 EU2 EU2 G2 B2 EU3 EU3 G3 EU4 EU4 G4

Filtry bardzo dokładne C EU5 2 EU5 F5 EU6 EU6 F6 EU7 2 EU7 F7 EU8 2 EU8 F8

Filtry aerozoli koloidalnych Q EU9 Q 3 EU9 F9 R R 3 – – S S 4

DIN 24 184 Typprufung von Schwebstoffiltern DIN 24 185 Prufung von Luftfiltern fur die allgemeine Raumlufttechnik

ANSI/ASHRAE St. 52.1-1992 Gravimetric and Dust-Spot Procedures for testing Air Cleaning Devices Used in General Ventilation for Removing Particulate Matter

EUROVENT 4/5 – Method of Testing Air Filters Used in General Ventilation

EN 779:1993 – Particulate air filters for general ventilation – Requirements, testing. marking

3. Zainstalować w pomieszczeniu odpowiedni recyrkulacyjny filtr, który wychwytywałby wszelkie zanieczyszczenia powietrza poprzez ciągłą recyrkulację powietrza w pomieszczeniu i w ten sposób skutecznie obniżałby lokalnie poziom zanieczyszczeń. W wielu przypadkach nie ma potrzeby robić całej instalacji o dużej skuteczności filtracji. W takim kontekście powinny być instalowane urządzenia, których konstrukcja pozwala na wykonanie tego zadania w zakresie pojedynczej jednostki filtracyjnej , umieszczonej w danym pomieszczeniu ,które wymaga zwiększonej filtracji powietrza. Są na rynku Polskim już dostępne urządzenia ,które są montowane na suficie danego pomieszczenia i filtrują powietrze wewnątrz pomieszczenia poprzez zainstalowany filtr elektrostatyczny. Na rysunku poniżej można zauważyć plenum z wentylatorem (górna część rysunku). Wentylator zasysa powietrze recyrkulacyjne poprzez filtr zgrubny i przez filtr elektrostatyczny (kondensator) ,który dosyć skutecznie wyłapuje zanieczyszczenia. Konstrukcja filtra pokazanego poniżej wskazuje ,że jest to jednostka samodzielna z własnym wentylatorem , pozwalająca na skuteczną filtrację zanieczyszczeń w pomieszczenie.

Postulaty do Ministra Infrastruktury (dot. tematu)

W Rozporządzeniu MI z dnia 12 kwietnia 2002 w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75 poz. 690) – powinno być wyraźnie wstawione wymagania;w § 153 p.9 powinno być dodane. „Przewody wentylacyjne nawiewno-wywiewne powinny mieć taki sposób łączenia między sobą , aby łączenia pomiędzy kanałami były gładkie i nie zawierały jakichkolwiek możliwości gromadzenia się pyłów i zanieczyszczeń w tych miejscach łączenia.”. Punkt 6 powyższego paragrafu jest nierealny. Ponieważ w pomieszczeniach użyteczności publicznej w wielu miejscach wielokrotnie krzyżują się przewody wentylacyjne i powstają warstwy przewodów nakładających się jedne nad drugim – nie będzie nigdy możliwości montowania otworów rewizyjnych co do których nie będzie dostępu. W większości ten przepis będzie martwy. Lepiej zmienić sposób łączenia kanałów a problem sam się rozwiąże. Tym bardziej ,że Polska Norma (9) rysunek # 4 przykłady połączeń (a,b ) wskazują na prawną możliwość używania takich złączy wywijanych na zewnątrz kanału wentylacyjnego (TDC,TDF). Należy prawnie usankcjonować jakie łączenia nadają się do jakiej wentylacji i jakości świeżego powietrza i rozwiązać raz i na zawsze swobodną interpretacje projektantów i wykonawców instalacji wentylacyjnych w określaniu standardów elementów instalacji wentylacyjnych (między innymi typów połączeń kanałów). Nasza propozycja uwzględnia propozycję zmiany połączeń przewodów wentylacyjnych ;tam gdzie jest wymagana jakość powietrza w odpowiedniej klasie – musi być wymagana jakość i typ połączenia kanałów wentylacyjnych ,która opowiadałaby tym warunkom higienicznym i zdrowotnym. § 154 p. 6 – zmienić na filtry klasy co najmniej F8 o sprawności filtrów dla wszystkich urządzeń w centrali wentylacyjno-klimatyzacyjnej (dla recyrkulacji i nawiewu powietrza) i nawilżaczy powietrza, które będą wychwytywały wszystkie zanieczyszczenia w powietrzu wymienione zgodnie z ta klasą filtracji.

Ustalenie przez Ministra Infrastruktury ,odpowiednich klas filtrowania do poszczególnych pomieszczeń, w których są procesy produkcyjne lub przebywają ludzie. Celem określenia minimalnych wielkości cząstek i skuteczności filtrowania .Zespolenie wymagań norm filtrów (8) i rozporządzenia (7) pozwoliłoby na bardziej precyzyjne określenie standardów jakości powietrza. Zgodnie z duchem rozporządzenia (7) opracować szczegółowe standardy instalacji wentylacyjnych , materiałów i zasad konstrukcji ,montażu ,instalacji i ich odbioru jakościowego. Obecne nie ma takiej publikacji i występuje dosyć duża swoboda w ustalaniu jakościowym standardów wykonania, montażu i odbioru instalacji wentylacji ,co daję dosyć dużą swobodę interpretacji podczas fazy projektowej ,wykonania i odbioru tych instalacji. Listopad 2002 Opracował: Walter Kaczorowski Literatura; Bukowska M. ,Krogulski A.,Struśiński A.,– Jakość powietrza w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi . Informacja Instal nr2. 2000 Amerykańska Agencja Ochrony Środowiska (EPA) Krogulski A. , Zagrożenia związane z zanieczyszczeniem przewodów wentylacyjnych – Informacja Instal nr 3 ,2002 Assessment of exposure to indor air polutants. WHO regional European Publication No. 78 Dutkiewicz J. , -Raport -Ocena działania filtra elektrostatycznego na okoliczność pochłaniania kurzu ,drobnoustrojów i endotoksyn – Instytut Medycyny Wsi – sierpień 2002 Foit H., Kawalerowicz M., Lubina P.- Średnie miesięczne w sezonie grzewczym liczby wymian powietrza w przypadku wentylacji naturalnej budynków mieszkalnych – Informacja Instal nr 1 ,2002 Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dn. 12 kwietnia 2002 (Dz. U. Nr. 75 poz. 690) Polska Norma PN-B-76003 – Filtry Powietrza – Klasy jakości Polska Norma PN-B-76002 – Połączenia urządzeń przewodów i kształtek wentylacyjnych blaszanych Zarządzenie Ministra zdrowia i Opieki Społecznej z dn. 12 marca 1996 w sprawie dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia, wydzielanych przez materiały budowlane, urządzenia i elementy wyposażenia w pomieszczeniach na pobyt ludzi. Dz U Nr. 87 poz 957 Rozporządzenia Ministra Środowiska z dn. 30 lipca 2001 w sprawie wprowadzanie do powietrza substancji zanieczyszczających. CODE

Dlaczego świeże i przefiltrowane powietrze? Odpowiedź jest prozaicznie prosta – takie właśnie powietrze jest potrzebne, aby człowiek mógł prawidłowo funkcjonować podczas pracy jak i w fazie odpoczynku. Funkcje biologiczne organizmu ludzkiego potrzebują właśnie takiego świeżego i przefiltrowanego powietrza , aby podczas jego inhalacji , czyste a nie zanieczyszczone powietrze dostawało się do płuc. Pewne wymagania naszych Instytucji (SANEPID) , co do których możemy się odnieść , jako do minimalnych warunków dostarczania świeżego powietrza na osobę lub odpowiedniej ilości tego świeżego powietrza na (1) m2 powierzchni pomieszczeń , dają pewien komfort , ale , jak wiemy – brak jest takich rozwiązań systemowych , w których mamy 100% pewność, że to świeże powietrze jest wprowadzane do pomieszczeń w odpowiedniej ilości i jakości. Stały rozwój naszej cywilizacji oraz dążenie do podnoszenia poziomu komfortu w pomieszczeniach, w których przebywamy , ustala coraz wyższe wymagania na świeże przefiltrowane powietrze. Po za tym, zwiększa się z roku na roku grupa ludzi, która będąc ofiarą rozwoju cywilizacyjnego, jest poważnie wrażliwa na działanie alergenów. Właśnie zła wentylacja pomieszczeń i nieodpowiednio filtrowana jakość powietrza jest przyczyną powstawania alergii . Czym jest alergia ? Substancje obojętne dla większości ludzi, u alergików powodują prawdziwą burzę reakcji chorobowych: kichanie, kaszel, łzawienie, ale także dużo poważniejsze objawy wymagające pilnej pomocy lekarskiej. Taka właśnie, niewspółmiernie silna w stosunku do przyczyny, reakcja obronna organizmu osoby uczulonej nazywana jest alergią. Szczególnym zaś rodzajem tej choroby, objawiającym się natychmiastowym reagowaniem na kontakt z czynnikiem uczulającym (tutaj szybkość reakcji jest mierzona w sekundach lub minutach), jest alergia atopowa. ATOPIA, to choroba o mechanizmie natychmiastowym, związana z dziedziczną skłonnością do nadmiernego wytwarzania przeciwciał rodzaju IgE, w stosunku do niektórych, powszechnie występujących antygenów. Badania kliniczne wskazują na genetyczny charakter choroby. Ryzyko zachorowania na alergię jest większe u osób z obciążeniem rodzinnym, tzn. kiedy jedno z rodziców lub obydwoje cierpią z powodu niesprawnie działającego systemu odpornościowego. Na udział czynnika genetycznego w rozwoju alergii wskazuje także 70-cio procentowe ryzyko ujawnienia się choroby u bliźniąt jednojajowych, a mniejsze (20 – 30%) u zwykłego rodzeństwa. Jeden z „genów alergii” jest prawdopodobnie ulokowany w chromosomach płciowych, ponieważ prawdopodobieństwo wystąpienia uczulenia u dzieci jest większe w przypadku alergii matki, niż w przypadku gdy choruje ojciec - i co ciekawe częściej chorują chłopcy niż dziewczynki. Obecnie wiadomo, że za alergię odpowiedzialnych jest wiele genów i są one rozsiane po całym genomie ludzkim. Produkty tych genów – białka - współpracują ze sobą, a efekty tej współpracy można obserwować w postaci objawów chorobowych osoby uczulonej. Trwają intensywne prace nad poznaniem pełnego obrazu „genów alergii”. Niewykluczone, że w przyszłości możliwa będzie także reperacja błędów genetycznych rzeczywistych przyczyn choroby. Drugim w kolejności warunkiem rozwoju alergii, jest udział czynnika środowiskowego, czyli alergenu. W tej dziedzinie badania naukowe skoncentrowane są na poznaniu budowy chemicznej i sposobów działania alergenów na organizm człowieka. Zadanie to jest ogromne, ponieważ postęp technologiczny oprócz wszystkich korzyści jakie nam daje, wnosi także w nasze otoczenie mnóstwo wcześniej nie znanych substancji, które mogą okazać się alergenami. Jest to prawdopodobna przyczyna stale rosnącej liczby alergików na świecie. Jedną z ważniejszych i najczęściej notowanych chorób alergicznych jest uczulenie na roztocze kurzu domowego oraz pyłki roślin. Syndrom chorych pomieszczeń i budynków wiąże się z podstawowym zagadnieniem braku prawidłowo działającej wentylacji doprowadzającej i filtrującej świeże powietrze. Prawie 90% swojego czasu na dobę człowiek spędza w pomieszczeniach czy to mieszkalnych ,czy to w miejscu pracy lub innych pomieszczeniach użyteczności publicznej. Z wymienionych powyżej , jedne z najważniejszych są pomieszczenia mieszkalne , gdzie przebywają najwięcej czasu wszyscy członkowie rodziny (dorośli ,dzieci ,osoby stare , osoby chore oraz zwierzęta domowe). Dlatego jest bardzo ważne, aby zrozumieć istotę i potrzebę prawidłowego doprowadzenia świeżego powietrza do pomieszczeń oraz zrozumieć zagrożenia wynikające z braku powyższego. Do najbardziej szkodliwych, zanieczyszczających czynników w powietrzu można zaliczyć:

• - zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego (skażenia przemysłowe z okolicznych zakładów, pyły, zarodniki roślin),
• - zanieczyszczenia emitowane w procesie produkcji, materiałów budowlanych budynków oraz materiałów wykończeniowych zainstalowanych w danym środowisku przebywania człowieka,
• - zanieczyszczenia wytwarzane podczas procesów wynikających z obecności człowieka (spalanie gazu, palenie tytoniu ,sprzątania , gotowania , prac remontowych ,etc.),
• - zanieczyszczenia mikrobiologiczne ( kurz ,grzyby ,drożdżaki ,pleśnie ,bakterie ,odpady zwierzęce ,itp.).

  Celem zrozumienia tych zanieczyszczeń powietrza, rozwińmy powyższe tematy bardziej szczegółowo poniżej. Zanieczyszczenia mikrobiologiczne Powietrze pomieszczeń mieszkalnych zawiera zanieczyszczenia mikrobiologiczne występujące w postaci bioaerozolu, czyli zawieszonych cząsteczek biologicznych. Znajdują się w nim różnorodne, pochodzące z wielu źródeł mikroorganizmy i cząsteczki substancji organicznych. Ich obecność może spowodować poważne zagrożenia dla życia. Stopień zagrożenia przebywających ludzi zależy od wieku, stanu zdrowia, trybu życia, sprawności układu immunologicznego i predyspozycji uwarunkowanych genetycznie ludzi. Głównymi czynnikami warunkującymi jakość powietrza jest działanie alergenów i endotoksyn oraz innych chorobotwórczych czynników wymienionych poniżej. Drobnoustrojowe składniki kurzu Kurz (pył) jest zbiorem cząstek stałych o zróżnicowanych kształtach i rozmiarach (0,001-100 μm) ,które mogą być zawieszone w powietrzu w postaci bioaerozolu, lub osadzać się na różnych powierzchniach w postaci pyłu wysedymentowanego. Kurz zawieszony w powietrzu, a zwłaszcza cząstki o rozmiarach poniżej 5 μm tworzące tzw frakcję respirabilną, mogąca potencjalnie przenikać w głąb płuc, stwarza zagrożenie zdrowotne zarówno w mieszkaniach, jak i w pomieszczeniach przemysłowych. Kurz występujący w powietrzu w pomieszczeniach mieszkalnych, określany często jako „kurz domowy”, jest w przeważającej większości pochodzenia organicznego i składa się z cząstek pochodzenia drobnoustrojowego (komórki bakterii, zarodniki i strzępki grzybów, wirusy, toksyny drobnoustrojowe), cząstek ciała i wydalin owadów (prusaków, muchówek i innych), oraz drobnych pajęczaków (roztoczy kurzu domowego z gatunków Dermatophyagoides pteronyssinus i Dermatophyagoides farinae), cząstek pochodzących z ludzi i zwierząt domowych (naskórek, włosy, sierść, wydaliny), cząstek pochodzenia roślinnego (fragmenty roślin ozdobnych, pyłki kwiatowe), drobnych fragmentów tkanin i wyposażenia mieszkań, resztek pokarmowych i innych składników cząstek nieorganicznych. Zawieszony w powietrzu (aerogenny) kurz może być przyczyną licznych chorób układu oddechowego ,skóry i spojówek , które mają najczęściej podłoże alergiczne (uczuleniowe) , lub toksyczne , a zwłaszcza imunotoksyczne ( polegające na zaburzeniu funkcji układu odpornościowego przez niektóre składniki kurzu o wysokiej aktywności biologicznej). Do najczęstszych chorób alergicznych ,które mogą być wywołane przez kurz , należą; astma oskrzelowa ( w tym specyficzna postać astmy wywoływana przez kurz domowy ) , alergiczny całoroczny nieżyt nosa , alergiczny sezonowy nieżyt nosa ( pyłkowica) ,alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych (AZPP) , alergiczne zapalenie oskrzeli , pokrzywka ,wyprysk powietrzno-pochodny ,alergiczne zapalenie spojówek. Narazenie na kurz może także prowadzić do chorób imunotoksycznych jak ; syndromu toksycznego wywołanego pyłem organicznym (Organic Dust Toxic Syndrom , ODTS) , mikotoksykoz (chorób wywoływanych przez trujące metabolity grzybów ) , bisynozy (choroby wywoływanej przez pył bawełny , gorączki nawilżaczowej. Według współczesnych poglądów , narażenie na kurz zawierające szkodliwe składniki jest jednym z przyczyn przewlekłego zapalenia oskrzeli oraz choroby okrełśanej jako „syndrom chorego budynku” ( sick house syndrom , building-related disease). U osób narażonych na kurz stwierdza się często podrażnienia błon śluzowych ( Muccous Membrane Irritation , MMI). Rzadziej natomiast kurz może być przyczyną chorób zakźnych , nowotworowych oraz pylic .(które spotyka się przeważnie w środowisku przemysłowym , w wyniku narażenia na szkodliwe czynniki nieorganiczne , takie jak krzemionka, azbest) Roztocza, saprofity Są to organizmy cudzożywne odżywiające się związkami organiczny- mi pochodzącymi z rozkładu martwych szczątków roślin i zwierząt niezdolne doich samodzielnego zsyntetyzowania ze związków nieorganicznych na drodze fotosyntezy lub chemosytezy. Ważne ogniwo gwarantujące ponowne włączenie pierwiastków odżywczych do obiegu materii w ekosystemie (estuenci). Roztocza występują w rodzinie gruszczykowatych ( Pirolaceae ) ,np. korzeniówka pospolita ( Montropa hypopitys ) i storczykowatych ( Orchidaceae) ,np. gnieźnik leśny ( Neottia nidus-avis) czy żłobik koralowaty (Corallrhiza trifida). Saprofity odżywiają się martwą substancją organiczną , natomiast pasożyty żyją w ścisłej zależności od żyjących organizmów. Roztocze kurzu domowego, to niewielkie pajęczaki występujące powszechnie w kurzu pomieszczeń mieszkalnych, a szczególnie w miejscach do spania, w pościeli, meblach tapicerskich, wykładzinach, dywanach, a także w zabawkach pluszowych, którymi bawią się nasze pociechy. Największe znaczenie kliniczne wśród roztoczy mają dwaj najliczniej spotykani przedstawiciele rodziny Pyroglyphidae: Dermatophagoides pteronyssinus i D. farinae. Długość ciała tych roztoczy nie przekracza 0,4 mm. W optymalnych warunkach wilgotności (70 – 80% wilgotności względnej) i temperatury (20 – 30^oC), cykl rozwojowy trwa ok. 1 miesiąca i obejmuje następujące stadia rozwojowe: jajo, larwa, protonimfa, tritonimfa i formy dorosłe. Samice składają w ciągu życia od 70 do 100 jaj. W dogodnych warunkach rozwoju, np. w łóżku lub na dywanie położonym w wilgotnym i ciepłym pokoju, liczebność populacji może się szybko powiększać – w 1 g kurzu stwierdzano nieraz dziesiątki tysięcy okazów tych roztoczy. Wszystkie aktywne stadia rozwojowe tych roztoczy są keratynofagami, tzn. odżywiają się złuszczonymi komórkami naskórka człowieka i zwierząt. Brak pożywienia nie zagraża roztoczom, ponieważ naskórek, który gubimy codziennie w dużych ilościach, może stanowić nieraz połowę objętości domowego kurzu. Do tej pory ustalono istnienie kilkudziesięciu substancji wytwarzanych przez roztocze, które mają charakter antygenów. Najsilniejszy potencjał uczulający mają alergeny odkryte w drobinach kału roztoczy, oznakowane symbolami Der p 1, Der f 1. Są one prawdopodobnie zwykłymi enzymami trawiennymi tych stawonogów. Nieco słabszą siłę działania mają całe roztocze lub fragmenty ich ciała, odłamane szczecinki, wylinki itp. Drobiny te unosząc się wraz z kurzem (np. podczas trzepania pościeli) są wdychane - i u ludzi wrażliwych powodują natychmiastową – atopową reakcję alergiczną. Typowymi objawami alergii atopowej są: zapalenie błon śluzowych nosa (rhinitis), spojówek (conjunctivitis), wyprysk atopowy (eczema atopicum) a często także atopowa astma oskrzelowa (asthma bronchiale). Do rodziny pajęczaków należą także Świerzbowce z rodzajów Psorroptes ,Chorloptes ,Sarcoptes ,Cytodites,Notoedres. Długość tych pajęczaków od 01,-0,8 mm. Zywią się naskórkiem skóry lub płynami ustrojowymi.Większośc świerzbowców wystęuje kosmopolitycznie ,niektóre gatunki związane są z okrełśonymi zwierzętami domowymi ,często jednak przenoszą się na innych żywicie lub na człowieka. Świerzbowce pasożytujące w skórze lub naskórku wywołują schorzenia zwane ogólnie świerzbem , stanem za[palnym skóry ,wypadaniem sierści ,nadżerkami,strupami itp.Świerzb uznany został w latach 90 w Polsce za chorobę społeczną . gatunek Sarcoptes scabiei występuje w licznych odmianach np.; Scarcoptes scabiei varcaris – świerzbowiec drążacy psi. Inne gatunki to m.in. świerzbowiec pęcinowy (Chorioptes bovis) atakujący przeżuwacze ,konie,króliki ,świerzbowiec drążacy koci (Notoedres cati) pasożytujący na kotach ,koniach ,psach i ludziach. Są też gatunki świerzbowca pasożytujące wewnątrz ciała żywiciela ,m.in. świerzbowiec płucny (Cytodites nudus) ,występujący u ptaków kurowatych w płucach ,oskrzelach i w workach powietrznych. Wywoływać on może stany zapalne dróg oddechowych ptaków ,a nawet przypadki śmiertelne. Odchody i wydzieliny oraz fragmenty tkanek ssaków, ptaków i insektów Domowe zwierzęta a dokładnie ich sierść, złuszczony naskórek, ptasie pióra, ślina, wysuszone odchody, wydzieliny czy jad mogą być przyczyną alergii. Niektóre osoby reagują na obicia starych mebli, do których użyto końskiego włosa, lisich czapek i futer ze zwierząt , czy włóczkę produkowaną z sierści kóz i królików . Alergeny zwierzęce mogą unosić się w powietrzu lub przylegać do ubrań, mebli, dywanów i zasłon i stają się elementem kurzu. Np. alergeny kota są lotne i lepkie. Do szczególnych przypadków należy alergia na rozwielitki zawarte w pokarmie dla rybek akwariowych. W przypadku owadów i pajęczaków alergenem mogą być ich części ciała i ich odpady. Pyłki roślinne Pyłki są delikatnym pyłem , wytwarzanym przez drzewa ,krzewy ,trawy ,kwiaty i inne rośliny . Pyłek ten może się przenosić nawet na duże odległości (do 300km) i jest roznoszony przez wiatr. Pyłki roślin owadopylnych ( np. chryzantem ,stokrotek ,begonii) wywołują alergie u osób ,które z nimi się stykają. Pyłki wiatropylne uwalniają do otoczenia ogromne ilości pyłku , który wraz z powietrzem atmosferycznym jest wprowadzany do pomieszczenia . Do najczęstrzych pyłków należą ; Leszczyna (Corylus) ,Olsza.olcha (Alnus), Cis (Taxus) ,Wierzba biała ,wierzba pospolita , wierzbina (Salix alba) ,jesion (Fraxinus) ,Topola (Populus) ,Brzoza (Betula) , Dab (Quercus) , Trawy ,plewowce (Graminae) ,Żyto zwyczajne (Secale cereale) ,baka lancetowata( Plantaga lanceolata)Pokrzywka (Urtica) ,Komosa (Chenopodium) , Szcawa zwyczajny , łąkowy (Runex acetosa), Bylica (Artemisia) , Nawłoć pospolita (Solidago virga aurea) Pyłki są jednym z najczęstszych przyczyn alergii i wywołują ;

• - kichanie
• - katar
• - swędzenie oczu i nosa
• - bóle głowy
• - bóle stawów
• - astmę
• - atopowe zapalenie skóry.

  Grzyby, drożdżaki i pleśnie Grzyby pasożytnicze atakują przede wszystkim rośliny ,powodując liczne choroby roślin . Ich ofiarami są także zwierzęta i ludzie, u których powodują liczne schorzenia: grzybice skóry, włosów i paznokci a także narządów wewnętrznych, powodowane przez drożdże, kropilaki i inne. Najczęściej spotykanymi grzybicami są; promiennica, histoplazmoza, kropidlakowica, kokcykdiodomikoza, sporotrychoza, kandydoza (szczególnie częsta u chorych na AIDS) oraz kryptokoza. . Największe zagrożenia stanowią zarodniki i strzępki grzybni i pleśni (głównie z rodziny Aspergillus i Penicillium), rozwijających się na wilgotnych ścianach budynków, składowanych surowcach roślinnych i zwierzęcych oraz butwiejących szczątkach organicznych. Mogą one być przyczyna chorób alergicznych (astmy, AZPP) i grzybicy płuc (apergilozy). Niektóre gatunki pleśni z tej grupy zwane mikrosynami o działaniu toksycznym, teratogennym, mutagennym i rakotwórczym; lotne meatbolity niskocząsteczkowe; glukany ściany komórkowej o działaniu immunotoksycznym. Niektóre grzyby pleśniowe rozwijające się w roślinach (głównie z rodzajów Alternaria i Cladosporium) wytwarzają w sezonie letnim duże ilości zarodników, które mogą dostać się przez otwarte okna do pomieszczeń i po wdychaniu wraz z kurzem wywoływać u mieszkańców choroby alergiczne takie jak; alergiczny nieżyt nosa, astma i zapalenie spojówek (5). O skali zagrożenia częściowe pojęcie może dać informacja ,że znanych jest ok. 100.000 gatunków grzybów, z których w różnych opracowaniach wymienia się od kilku do ponad 100 gatunków uważanych jako szczególnie niebezpieczne. Dodatkowo jeden gatunek grzybów może wytwarzać kilka różnych toksyn, a różne gatunki mogą wytwarzać identyczne toksyny. Utrudnia to identyfikację grzybów rosnących także w kanałach wentylacyjnych i urządzeniach na podstawie tylko analizy toksyn obecnych w powietrzu. Pleśnie są mikroskopijnymi organizmami z rodziny grzybów występują wszechobecne w naszym środowisku w miejscach zawilgoconych i mających podłoże do ich rozwoju jak: kuchnie ,śmietniki ,łazienki, drewno, papier , książki, doniczkach i innych miejscach spełniające warunki ich rozwoju. Bakterie i promieniowce Wśród drobnoustrojów (mikroorganizmów ), które najczęściej związane są z cząstkami bioaerozolu występują następujące czynniki: Bakterie Gram-ujemne , które mają szczególne znaczenie jako swoista przyczyna chorób wywoływanych przez kontakt z kurzem. Są to nie wielkie ( przeciętnie 1-3 nm) pałeczkowate bakterie ,barwiące się na różowo metodą Grama ,różnicującą bakterie na dwie duże grupy. Występujące pospolicie w kurzu pałeczki Gram-ujemne pochodzenia roślinnego i zwierzęcego mogą być przyczyna chorób alergicznych (astma ,AZPP) , a także wytwarzają endotoksynę ,która może wywoływać choroby o podłożu immunotoksycznym, takie jak ODTS , bisynoza lub gorączka nawilżaczowa. Szczególne znaczenie chorobotwórcze ma pałeczka Pantoea agglomerans (synonim; Erwinia herbicola) ,występująca pospolicie na powierzchni wielu roślin i w aerogennym kurzu pochodzenia roślinnego. Źródłem znajdujących się w kurzu chorobotwórczych alergenów i endotoksynozy, mogą być również inne pałeczki Gram-ujemne ,w zwłaszcza Acinetobacter calcoaceticus, Alcaligenes feacalis, Rahnella aquatilis ,Klebisiella oxytoca, Enterobacter spp. I Pseudomonas spp. W pewnych okolicznościach ,do kurzu mogę przeniknąć niektóre gatunki bakterii Gram-ujemnych wywołujących choroby zakaźne; Klebsiella pneumoniae, Francisella tulensis wywołująca tulemnię, Yersinia pseudotubeculosis wywołująca rodencję, a także pałeczki z rodzaju Salmonella będące przyczyna salmonelozy. Endotoksyny bakteryjne są to biologinie aktywne wielocząstkowe lipopolisacharydy (LPS), wystepujące w najczęściej zewnętrznej warstwie ściany komórkowej bakterii Gram-ujemnych. Uwalniają się łatwo do środowiska zewnętrzengo poprzez fragmentację ściany komórkowej,która uwypukła się i odłącza w postaci sferycznych cząstek (microvesicles) mierzących średnio 30-50nm. W pyłach organicznych endotoksynywysepuja głównie w tej postaci,skupiając się w najdrobniejszej części frakcji respirabilnej o średnicy ziaren poniżej 0,1 μm. Fakt ten zwiększa rysyko ekspozycji na endotoksyny,a dalszym czynnikiem potęgującycm to ryzyko jest termostabilność tych substancji, które mogą występować w pyle w dużych ilościach po śmierci i wyschnięciu wytwarzających bakterii. Stężenie endotoksyn bakteryjnych w kurzu organicznym jest zwykle wysokie i zawiera się w przedziale 100,0-1 000 000,0 μg/gram). Endotoksyny wdychiwane przez człowieka wraz z kurzem aktywują nieswoiście makrofagi płucne ,które wydzielają liczne substancje o silnym działaniu biologicznym, określane jako mediatory reakcji zapalnej (cytokiny, aktywne biologicznie lipidy, enzymy, koagulogeny, meatabolity tlenowe). Powodują one odczyn zapalny w płucach, gorączkę, zaburzenia w wymianie gazów i skurcz oskrzeli. Objawe te obserwuje się w przebiegu syndromu toksycznego wywołanego pyłem organicznym (ODTS) i innych chorób o podłożu immunotoksycznym wywoływanych przez kontakt z kurzem. Stwierdzono również, że endotoksyny wdychiwane wraz z kurzem domowym mogą zaostrzać przebieg astmy oskrzelowej (5 ). Bakterie Gram-dodatnie stanowią zwykle w kurzu najliczniejszą grupę mikroorganizmów. Jest to duża grupa bakterii o bardzo zróżnicowanych kształtach (kulisty, owalny, laseczkowaty, maczugowaty) i rozmiarach przeciętnie 1-10 μm. Chociaż występujące stale lub sporadycznie w kurzu bakteria Gram-dodatnie przedstawiają na ogół mniejsze zagrożenie zdrowotne w porównaniu z uprzednio omówionym bakteriami Gram-ujemnymi, to niektóre z nich są znanymi czynnikami chorobotwórczymi. I tak, gronkowce ( Staphylococcus aurenus) i paciorkowce (Streptococcus pyogenes, Streptococcus pneumoniae) mogą być przyczyną zakażeń ropnych, anginy i zapalenia płuc. Maczugowce Corynbacterium diphteriae wywołują błonicę, prątki Mycobacterium tuberculosis i Mecobacterium bovis – gruźlicę, a laseczki Bacillus anthacis – wąglika. Niektóre z bakterii Gram-dodatnich (Bacillus subtilis, Arthrobacter globifomis) wykazują właściwości alergizujące i mogą być przyczyna AZPP. Ponadto, syntetyzowany w ścianie komórkowej bakterii Gram-dodatnich peptydoglikan może przenikać do kurzu i wywoływać reakcje immunotoksyczne u narażonych osób. (5). Termofilne promieniowce są nitkowatymi, zarodnikami bakterii, które rozwijają się w wysokiej temperaturze, np. w wilgotnych surowcach w których następuje proces samozagrzewania do temperatury 55-70 C, w kompoście, lub zanieczyszczonych urządzeniach klimatyzacyjnych. Liczne gatunki mikroorganizmów z tej grupy (Saccharopolyspora rectivirgula, Thermoactinomyces vulgaris, Thermoactinomyces thalpophilus, Saccharomonospora viridis ,Thermoonospora fuscal) są znaną przyczyną alergicznego zapalenia pęcherzyków płucnych (AZPP)(5) Wirusy Także nowe materiały i technologie używane w przemyśle budowlanym doprowadziły do obniżenia jakości świeżego powietrza praktycznie z trzech powodów: - Materiały budowlane używane w nowych technologiach często emitują pyły własne ,substancje chemiczne i toksyczne poza dopuszczalnym poziomem, a tym samym, są ośrodkiem skażenia powietrza wdychanego przez człowieka. Przeprowadzone badania (1) na zawartość formaldehydu w mieszkaniach użytkowników skarżących się jakość powietrza, wykazywały stężenia tej substancji w zakresie od 50 do 1225 ug/m3 ,czyli 25-krotne przekroczenie stężenia dopuszczalnego. Formaldehyd jest substancją powodującą ból głowy, podrażnienie błon śluzowych oczu i dróg oddechowych. Wyższe stężenia formaldehydu mogą powodować obrzęk płuc a także astmę na tle uczuleniowym i zmiany na skórze. Dalsze badania wskazują na działania kancerogenne formaldehydu. Meble bywają częstym źródłem znacznych emisji formaldehydu. Badanie wskazują ,że materiały budowlane jak: farby i emalie ,lakiery, wykładziny ścienne i podłogowe ,płyty styropianowe, tapety i różnego rodzaju kleje są głównym źródłem różnych substancji emitowanych do pomieszczeń ,gdzie przebywają ludzie. Poniżej przedstawiamy listę emitowanych substancji przez niektóre materiały budowlane (1); - Zidentyfikowane substancje: Farby i emalie - pentan, metylocykloheksan heptan oktan nonan, dekan undekan, etylobenzen metyloceptylobenzen toluen, o,m,p,-ksylen pinen karen metylo propanol, aceton, metylobutanon octan metylu octan dimetylu, octan butylu Lakiery - heptan, oktan, tetrametylooktan nonan dekan undekan, dimetyloheptan trimetyloheptan etylo-cykloheksan, etylobenzen toluen, o.m.p. ksylen, propylobenzen metyloetylobenzen trimetyloben zen, etanol izopropanol, butanol aceton, izobutylekton 2 butanon octan butylu propionian butylu ,metakrylan metylu Wykładziny na podłogi i ściany - dimetyloheptan, pentametyloheptan, dimetylononan, trimetylodekan, etylobenzen toluen, izopropanol, butanol, fenol, glikol, propylenowy, cykloheksanon, octan etylu, octan butylu Płyty styropianowe - pentan, metylobutan, toluen etylobenzen, styren, 1-penten, 2-butanon octan etylu Tapety - toluen, aceton 2 butanon Kleje - metylopentan, dimetylopentan heksan, metylo heksan, metyloetyloheksan, heptan, cykloheksan, metylocykloheksan, pinen karen. Limonen, kamfen, benzen, toluen, trimetylobenzen, aceton, 2 butanon, etanol fenoksyltanol octan metylu, octan etylu, octan winylu ftalan dibutylu - Brak odpowiedniej mechanicznej wentylacji ze skuteczną filtracją powietrza .Szczelna stolarka budowlana z niewielkim stopniem infiltracji świeżego powietrza , całkiem i skutecznie zablokowała dopływ świeżego powietrza , eliminując skuteczność wentylacji grawitacyjnej , w którą jest wyposażone prawie w 99% budynków mieszkalnych. Autorzy (6) w swoim opracowaniu przedstawili ,że w ilość wymian w pomieszczeniach mieszkalnych ,wyposażonych w szczelną stolarkę budowlaną (0,33 m3/hm) może być nawet poniżej 1 wymiany na dobę , co udowadnia chorobotwórczy aspekt braku prawidłowej wentylacji i świeżego powietrza. Pomijając wentylację w obiektach użyteczności publicznej ,szczególnie ważna jest wentylacja w łazienkach i kuchni ,w miejscach gdzie występują piecyki lub kuchnie gazowe, ponieważ w procesie spalania gazu oprócz znanej liczby różnych substancji organicznych tworzą się bardzo szkodliwe gazy, takie jak; tlenek węgla i tlenki azotu.(1). Tlenek węgla CO- jest gazem bezbarwnym ,nieco lżejszym od powietrza, bez smaku i zapachu. CO nawet w stężeniach niebezpiecznych dla człowieka nie jest wyczuwalny ani nie drażni błon śluzowych. Charakterystyczną cechą CO jest jego powinowactwo do hemoglobiny krwi, w wyniku czego powstaje karboksyhemoglobina a więc utrudniony jest transport tlenu we krwi do komórek. Tlenek węgla CO blokuje także niektóre układy enzymatyczne w ustroju i powoduje zaburzenia w układzie nerwowym, często następstwem może być zwolnienie reakcji psychicznych i osłabienie spostrzegawczości. Dwutlenek azotu – NO2 działa głownie na układ oddechowy. W zależności od wielkości stężeń i czasu trwania ekspozycji, NO2 może spowodować zmiany w w czystości płuc, zmiany morfologiczne, osłabienie mechanizmu obronnego organizmu , obrzęk , a przy wysokich stężeniach- śmierć. Dla przytoczenia poziom stężenia NO2 na wysokości palnika gazowego jest około 2000ug/m3 , w pomieszczeniu piecyków gazowych (łazienki) 700-940 ug/m3. Dla porównania , ludzie palący papierosy narażeni są na ekspozycję tlenków azotu od 160-500 ug/m3 z jednego wypalonego papierosa. Jak należy wywnioskować jakość wentylacji tych pomieszczeń ma niebagatelny wpływ na stopień zagrożenia zdrowia.(1) - Wadliwa instalacja wentylacji lub jej brak ,zła jakościowa filtracja powietrza zewnętrznego (świeżego) lub zbyt duża recyrkulacja zużytego powietrza ( obiegi zamknięte ) jak i otwarte okna (nie filtrowana infiltracja zewnętrznego powietrza), powodują dodatkową kumulację lotnych zanieczyszczeń z powietrza atmosferycznego ,które dodatkowo zwiększają stopień zagrożenia zanieczyszczeniami (pyły, organiczne substancje lotne (mVOC) oraz mikroorganizmów i ich zarodników) w pomieszczeniach gdzie przebywają ludzie.   WNIOSKI Temat zanieczyszczeń powietrza w pomieszczeniach oraz powietrza świeżego w środowisku projektantów ,inwestorów i użytkowników instalacji wentylacji i klimatyzacji oraz agencji rządowych ,co do których jest obowiązek nadzoru i wymagań techniki jakości powietrza ,jest mało znany. Zrozumienie istoty zagrożeń wynikających ze złej jakości powietrza jakie jest wdychane przez ludzi w pomieszczeniach mieszkalnych jak i w pracy oraz innych pomieszczeń użyteczności publicznej jest najważniejszym przesłaniem i zadaniem dla grupy osób i agencji rządowych ,aby te zagadnienia społeczne ( kryterium zdrowotne) były rozwiązane w prawidłowy i skuteczny dla zdrowia ludzkiego sposób. Powyższe tematy zagrożenia zanieczyszczeniami w powietrzu świeżym jak i w pomieszczeniach, można rozwiązać w następujący sposób: 1. Zainstalować prawidłowo funkcjonującą wentylację mechaniczną , która w sposób efektywny usunie zanieczyszczenia w pomieszczeniu. W przypadku budynków mieszkalnych zdecydowanie zamienić wentylacje grawitacyjną na wentylację mechaniczną nawiewno -wywiewną. Ten warunek (połowicznie) już się znalazł się w nowym Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury (7) z dnia 12 kwietnia 2002 roku.(Dz.U. Nr. 75 ,poz. 690) rozdział 6 – wentylacja § 155 p.3 (wraz z załącznikiem pkt. 2.3.2 ) –„ W przypadku zastosowania w pomieszczeniach okien ,drzwi balkonowych i innych zamknięć otworów zewnętrznych o dużej szczelności , uniemożliwiającej infiltracje powietrza zewnętrznego w ilości niezbędnej do potrzeb wentylacyjnych , należy przewidzieć nawiewną wentylację mechaniczną …” Oczywiście już zapomniano o wentylacji wywiewnej. Jakkolwiek, to nowe rozwiązanie techniczne , będzie się wiązało ze wzrostem kosztów budowy takich instalacji nawiewno-wywiewnych, ale taka właśnie jest potrzeba kryterium zdrowotnego . Nawiew świeżego powietrza dla tych pomieszczeń także musi być prawidłowo filtrowany celem eliminacji zanieczyszczeń z zewnątrz. Powrót instalacji powracającego powietrza natomiast , realizowałby zadanie usuwania wszelkich powstałych zanieczyszczeń w pomieszczeniach (otwarcie okien i przewiew pomieszczeń , niestety nie wystarczą ze względu na okresowy charakter tej czynności) . Inne budynki natury przemysłowej i użyteczności publicznej z samej swojej natury taką wentylację nawiewno-wywiewną muszą mieć zainstalowana i sprawnie działającą. Tutaj także należy nadmienić uwagę, że operatorzy budynków posiadających już działającą wentylację lub klimatyzację , nie przywiązują dostatecznej uwagi do jej częstej konserwacji dotyczącej czyszczenia i wymiany filtrów. Częsta i okresowa wymiana filtrów, jest podstawowym warunkiem zmniejszenia stężenia zanieczyszczeń w powietrzu oraz ich odpowiednia jakość filtracji , na co konserwatorzy systemów wentylacyjnych nie zwracają dostatecznej uwagi.Ostatnio pokazuje się dosyć dużo artykułów dotyczących stanu zanieczyszczeń kanałów wentylacyjnych (3 ) oraz sposobu ich czyszczenia. Problem zgoła jest gdzie indziej. Obecne stosowana technika łączenia kanałów wentylacyjnych w Polsce jest z lat 60-tych (łączenie na ramki) . Dolna stopka części ramki zainstalowana jest we wewnętrznej stronie kanału wentylacyjnego , co jest kieszenią i miejscem gromadzenia się wszelkich zanieczyszczeń jakie są w powietrzu ( patrz rysunek poniżej ). Zgromadzone pyły i inne zanieczyszczenia wraz ze wzrostem temperatury i wilgotności powietrza w kanale wentylacyjnym ,są znakomitym miejscem na rozwój bakterii ,grzybów i pleśni co potem może spowodować tzw. „syndrom chorych budynków” BSD (Building Syndrom Disease).Przekrój (ramki pokazanej obok na rysunku) profila kanału wentylacyjnego wyraźnie wskazuje na jej dolny element ramki ,który znajduje się wewnątrz kanału wentylacyjnego (kanał jest mocowany pomiędzy dolną podstawę ramki a jej górną częścią ) . Rysunek pokazuje przykładową ramkę typu Nexus 25 . Na rynku Polskim jest kilkanaście typów używanych ramek ,ale zasadniczo ich konstrukcja jest podobna co do charakteru parametru kształtu. Stosowany kształt tych ramek jest głównym winowajcą gromadzenia się zanieczyszczeń w kanałach wentylacyjnych (w ich miejscu łączenia się pomiędzy kanałami) a co za tym idzie, nawiewanych zanieczyszczeń z kanału do pomieszczeń , zwiększając stopień zanieczyszczenia biologicznego powietrza.Zdecydowana większość projektantów instalacji wentylacji, inspektorów nadzoru wykonywanych instalacji wentylacyjnych, inwestorów oraz Instytucji nadzorujących inwestycje pod względem sanitarno-epidemiologicznym (SANEPID) nie zdaje sobie sprawę , że wszystkie inne kraje o dużym postępie rozwoju technologicznego już 10 lat temu odstąpiły od takiej techniki łączenia kanałów ,ponieważ problem zanieczyszczonych kanałów nie dał się rozwiązać w sposób dostatecznie łatwy. Obecnie montowanych (według powyższej techniki łączenia ) kanałów wentylacyjnych i ich akcesorii (przepustnice ,tłumiki ,itp.) – nie da się wyczyścić w sposób dokładny i satysfakcjonujący do standardów czystości powietrza.Nowoczesna technika łączenia kanałów wentylacyjnych i ich akcesorii (tłumiki ,przepustnice ,filtry ,itp.) polega na technice wywijania końcówki kanału wentylacyjnego w ten sposób aby uzyskać kołnierz do łączenia kanałów i akcesorii na zewnątrz kanału i pozostawić wewnętrzną część kanału gładką , co nie pozwala w miejscu łączenia się kanałów wentylacyjnych na gromadzenie się jakichkolwiek zanieczyszczeń. Patrz rysunek poniżej )Nowoczesny system łączenia kanałów wentylacyjnych ,według techniki TDC ,TDF (Transverse Duct Connection, Transverse Duct Flange) lub podobnych , pokazany na powyższym rysunku (po lewej stronie rysunku ), pokazuje jak połączenie i kołnierz jest wykonane z tego samego jednorodnego kawałka blachy, bez zadr, szczelin i jakichkolwiek miejsc gdzie zanieczyszczenia w powietrzu (pył ,kurz i inne) mogą się zbierać , działając na szkodę systemu wentylacyjnego i użytkowników pomieszczeń. Prawa strona rysunku pokazuje istotne różnice techniczne .Jak widać, obecnie stosowane ramki do kanałów poprzez swoją konstrukcję wewnętrznego profila, mają miejsce na gromadzenie się wszelkiego rodzaju zanieczyszczeń, wilgoci, siedliska bakterii, grzybów i pajęczaków. Profile typu TDC ,są otwarte i takich miejsc nie posiadają . Są higienicznie czyste . Profil TDC posiada w Polsce atest higieniczny , o które tak postuluje autor (1). Jeśli inwestor , projektant wentylacji i SANEPID , podczas uzgadniania projektu wentylacji – postawiłby taki warunek; wykonywania kanałów wentylacyjnych w technice TDC – nie mielibyśmy syndromu „chorych budynków” oraz nie stwarzalibyśmy zagrożenia w instalacjach wentylacyjnych. Problem znikłby, tak jak znikł w zasadzie w innych krajach używających tej technologii łączenia kanałów i akcesorii (UK, USA, Japonia i inne). Niestety, brak wiedzy i zrozumienia tak istotnej przyczyny powstawania zanieczyszczeń w kanałach wentylacyjnych jak stosowanie ramki do łączenia kanałów i sposobu ich rozwiązania poprzez eliminację ramki i zastosowanie gładkich połączeń typu TDC ,TDF lub innych , jest głównym powodem powyższej sytuacji powstawania zanieczyszczeń w technice wentylacji budynków.

2. Zainstalować odpowiednio skuteczne filtry klasy C,Q,R,S , które filtrowałyby zewnętrzne jak i wewnętrzne (recyrkulacja) powietrze do wymaganych standardów jakościowych. Rysunek powyżej reprezentuje typowy system wentylacji nawiewno-wywiewnej z recyrkulacją powietrza powrotnego. W komorze mieszania świeże powietrze jest filtrowane przez standartowy filtr FSP a powietrze powrotne jest filtrowane poprzez filtr FWP . Oba filtry w praktyce są filtrami zgrubnymi (klasa A1,B1). Gdyby do tych filtrów został dołożony moduł Filtra Super Dokładnego FSD (klasy Q,R,S) – otrzymalibyśmy spełnienie warunku filtrowania wszystkich zanieczyszczeń w powietrzu z zewnątrz oraz recyrkulacyjnego .Dodatkową opcją może być instalacja takiego filtra FSD (Klasy Q,R,S) w centrali wentylacyjnej (Patrz postulat do Ministra Infrastruktury).Jaki ma być ten filtr FSD super dokładny o klasie dokładności filtrowania C,Q,R,S?. Zdecydowanie filtr elektrostatyczny .Filtry takie są proste w obsłudze i konserwacji. Generalnie nie zajmują dużo miejsca więc jest łatwość instalacji i konserwacji. Skuteczność takich filtrów dochodzi do 99-100% i spełniałyby one zdrowotne wymagania co do jakości powietrza w obiegu wentylacyjnym budynku. W tabeli poniżej zgodnie z normą (8) ustalono klasy jakości filtrów obowiązujące w naszej technice wentylacji. Jak widać w tabeli tylko klasy C,Q,R,S są odpowiednimi klasami, co do których można powiedzieć ,że utrzymają odpowiednie standardy jakości powietrza dla wentylacji pomieszczeń. Przedział , który by satysfakcjonował użytkowników pomieszczeń mieści się pomiędzy 95-99 % czystości powietrza.

KLASY JAKOŚCI FILTRÓW

Rodzaje filtrów	Symbol klasy	Wartość skuteczności filtracji wyznaczonej metodą grawimetryczną, %		Wartości skuteczności filtracji wyznaczanej metodą mgły oleju parafinowego. %
		początkowa skuteczność filtracji ηo	średnia skuteczność filtracji ηs	średnia skuteczność filtracjiηps	minimalna skuteczność filtracji ηp min
Filtry wstępne	A1	>50	>70	-	"
	A2	>65	>80	-
Filtry dokładne	B1	>70	>85	-	-
	B2	>75	>90	-	-
Filtry bardzo dokładne	C	>85	>95	-	-
	Q	-	-	>85	-
Filtry aerozoli koloidalnych	R	-	-	>98	-
	S	-	-	> 99.97	>99.92

  Poniżej przedstawiono zgodnie z norma (8) przykłady zastosowań filtrów powietrza w poszczególnych klasach jakości powietrza filtrowanego.

Gdzie; Klasa A1,A2 - w instalacjach wentylacji i klimatyzacji w przypadkach jednostopniowego oczyszczania powietrza - w instalacjach wentylacji i klimatyzacji wymagających wielostopniowego oczyszczania jako filtr wstępny   Klasa B1,B2 - w instalacjach wentylacji i klimatyzacji pomieszczeń o przeciętnych wymaganiach czystości powietrza (np hotele, restauracje, domy towarowe, sale koncertowe, teatry, kina. centrale telefoniczne) jako ostatni stopień filtracji - w instalacjach wentylacji i klimatyzacji pomieszczeń o wysokich wymaganiach czystości powietrza jako filtr wstępny przed filtrami o wyższej skuteczności filtracji   Klasa C - w instalacjach wentylacji i klimatyzacji pomieszczeń o wysokich wymaganiach czystości powietrza (np szpitale, apteki, pomieszczenia produkcyjne przemysłu spożywczego, włókien sztucznych. kabiny lakiernicze i suszarnie, pomieszczenia maszyn matematycznych, pomieszczenia czyste klasy M7. M6.5¹), jako ostatni stopień filtracji - w instalacjach wentylacji i klimatyzacji pomieszczeń o wysokich wymaganiach czystości powietrza przed filtrami aerozoli koloidalnych   Klasa Q - w instalacjach wentylacji i klimatyzacji pomieszczeń czystych klasy M6, M5.5¹) (np pomieszczenia maszyn matematycznych, pomieszczenia produkcyjne elektroniki, optyki, mechaniki precyzyjnej przemysłu fermentacyjnego, produkcji filmów, sterylne sale operacyjne) jako ostatni stopień filtracji   Klasa R - w instalacji wentylacji i klimatyzacji pomieszczeń czystych klasy M5. M4.5¹) (np produkcja leków i surowic, hodowla grzybni, produkcja taśm filmowych i magnetycznych, pomieszczenia produkcyjne mikroelektroniki, siłownie jądrowe) jako ostatni stopień filtracji   Klasa S - w instalacjach wentylacji i klimatyzacji pomieszczeń czystych klasy M4. M3.5¹) (np wysokosterylne stanowiska i kabiny operacyjne) jako ostatni stopień filtracji - w instalacjach wentylacji wywiewnej z siłowni jądrowych, laboratoriów izotopowych, pomieszczeń radioaktywnych i toksycznych, oddziałów zakaźnych i stacji dezynfekcyjnych

Listopad 2002 Opracował: Walter Kaczorowski